ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕΔΙΟ – 2011

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕΔΙΟ – 2011

Νίκος Μπελαβίλας | Τατιάνα Σαίτη | Καλλιόπη Ψαριώτη

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

[ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΕΡΕΥΝΑ – ΜΕΛΕΤΗ ΕΔΩ]

 Η Ελευσίνα υπήρξε το τρίτο και νεώτερο ιστορικό βιομηχανικό κέντρο της Αττικής, ακολουθώντας με χρονική καθυστέρηση μίας περίπου δεκαετίας στους ρυθμούς ανάπτυξης, τα άλλα δύο: τον Πειραιά και το Λαύριο.

Η ιστορική βιομηχανική ζώνη της Ελευσίνας, εκτείνεται στο παράκτιο μέτωπο της πόλης σε ένα μήκος 2,5 χιλιομέτρων. Εκεί εντοπίζονται ακέραια εργοστάσια ή τμήματα τους, τα οποία ανήκουν στην πρώτη γενιά της βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης και χρονολογούνται από το 1875 έως το 1939 περίπου.

Συνολικά το 1939 στο Θριάσιο ήσαν εγκατεστημένες 19 βιομηχανίες. Οκτώ εξ΄ αυτών ήσαν βιομηχανίες προϊόντων ρητίνης πεύκων. Άλλα μικρότερα εργοστάσια που λειτουργούσαν εκείνη την περίοδο ήταν της “ΕΚΒΟ – Καλλιέργειας και Βιομηχανίας Ορύζης της Ελλάδος”, το “Παγοποιείο Κακούρης Κ. και Σία”

Η δεύτερη γενιά εργοστασίων, δημιουργήματα τα περισσότερα της περιόδου 1948-1971, καταλαμβάνει τα κενά του θαλασσίου μετώπου εντός και εκατέρωθεν της πόλης, σε όλο το ομαλό μήκος των 16 χιλιομέτρων της ακτής του κόλπου της Ελευσίνας, ενώ λίγα ακόμη εξ’ αυτών βρίσκονται στην ενδοχώρα του Θριασίου Πεδίου, στον Ασπρόπυργο και τη Μάνδρα.

Η έναρξη της βιομηχανικής δραστηριότητας στην πόλη χρονολογείται από το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα με σχετικά μικρές μονάδες επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Το άλμα πραγματοποιήθηκε με την εγκατάσταση της τσιμεντοβιομηχανίας «Τιτάν» το 1902, ενώ ακολούθησε ένα δεύτερο με τις χαλυβουργίες, τα ναυπηγεία και τις πετροχημικές βιομηχανίες από τη δεκαετία του 1960. Η πλειοψηφία αυτών των εργοστασίων κατασκευάστηκε επί της ακτογραμμής. Οι καμινάδες της «Τιτάν» και τα λατομεία, οι υψικάμινοι των χαλυβουργιών, οι δεξαμενές και τα εναέρια δίκτυα των πετροχημικών άλλαξαν την κλίμακα του αστικού και του αγροτικού τοπίου δραματικά. Σε αυτά ήλθε να προστεθεί η βαριά ρύπανση από τις εξορύξεις, τις εκπομπές αερίων και τα υγρά απόβλητα των βιομηχανιών, ρύπανση που ελέγχθηκε εν μέρει, μόλις στο τέλος του 20ου αιώνα.

Το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης του τελευταίου τέταρτου του 20ου αιώνα δεν έλαβε στο Θριάσιο και την Ελευσίνα εκρηκτικές διαστάσεις, όπως συνέβη σε άλλες βιομηχανικές περιοχές της χώρας (Πειραιάς, Πάτρα, Λαύριο, Εύβοια, Θράκη, Ερμούπολη κ.α.). Στην Ελευσίνα έκλεισαν πολύ λίγες από τις μεγάλες ιστορικές βιομηχανικές μονάδες (“Κρόνος”, “Ίρις,” “Ελαιουργική”, “Βότρυς”, “Ελαιουργείο”), κυρίως όσες βρίσκονταν εντός του αστικού ιστού της πόλης, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό του υπολοίπου, κυρίως μεταπολεμικού, βιομηχανικού δυναμικού παραμένει (θεωρητικά) ενεργό.

Η επίσκεψη – ξενάγηση πραγματοποιήθηκε στο παράλιο μέτωπο της Ελευσίνας στους εξής βιομηχανικούς χώρους:

Οινοπνευματοποιία «ΚΡΟΝΟΣ» (1922) (ιδιοκτησίας εφοπλιστή Μαυρακάκη),

«Στον πύργο απόσταξης της οινοποιίας-οινοπνευματοποιίας Κρόνος, ειδικά τα καλοκαίρια που η ζέστη και οι αναθυμιάσεις έκαναν την ατμόσφαιρα αποπνικτική, οι εργάτες σκαρφάλωναν στους πάνω ορόφους κι έριχναν τον μεσημεριανό τους ύπνο.

Συνήθως έβαζαν εμάς τους πιτσιρικάδες να φυλάμε τσίλιες σε περίπτωση που κάποιος διευθυντής εμφανιζόταν»

† Γιώργος Αμπατζόγλου, Δήμαρχος Ελευσίνας, “Ιστορικές φάμπρικες μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας”, Ελευθεροτυπία, 28 Μαΐου 2006.]

 Χρωματουργία «ΙΡΙΣ» (1925),

Ελαιουργία – Σαπουνοποιία «Ελαιουργική» (1955), H μονάδα της “Ελαιουργικής” κατασκευάστηκε το 1955 από την “Ελαιουργική – Κεντρική Συνεταιριστική Ένωσις Ελαιοπαραγωγών Ελλάδος” στη θέση του πρώην σαπωνοποιείου Χατζημελέτη – Χατζηηλία το οποίο χρονολογείτο από το 1891-2, απεικονίζεται στο Karten von Attika του 1891 και είχε διακόψει τη λειτουργία του από το 1922.

 Οινοπνευματοποιία «ΒΟΤΡΥΣ» (1906),

Σαπουνοποιία – Ελαιουργία «Ελαιουργείο»/ Αισχύλεια (1875),

Τσιμεντοβιομηχανία «ΤΙΤΑΝ» (1902 – 1910).

ΕΚΤΟΣ ΠΟΛΗΣ:

“Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου” το 1925, η μετέπειτα “ΠΥΡ -ΚΑΛ”

“Χαλυβουργική Α.Ε.” εξέλιξη της προπολεμικής “Ελληνική Συρματουργία Α.Ε. Θ.Α. Αγγελόπουλος και Υιοί”, η οποία λειτουργούσε από το 1932 στην οδό Πειραιώς στο ύψος του Ταύρου. Το εργοστάσιο πρωτολειτούργησε το 1953. Το 1961 θεμελιώθηκε η πρώτη υψικάμινος του εργοστασίου η οποία λειτούργησε το 1963. [επεκτάθηκε στη Θάλασσα με μπαζώματα – υπολείμματα των υψικαμίνων | [Γιάννα Αγγελοπούλου]

Στην άλλη πλευρά του κόλπου κατασκευάστηκαν το 1969, τα Ναυπηγεία Ελευσίνας» από την Εμπορική Τράπεζα υπό την προεδρία του Στ. Ανδρεάδη.

Η “ΠΕΤΡΟΛΑ” δημιουργήθηκε το 1969 από τον Γιάννη Λάτση, ο οποίος αγόρασε την εταιρεία “ΘΕΔΟΛ” και ξεκίνησε τη λειτουργία εξαγωγικού διυλιστηρίου στην περιοχή της Ελευσίνας. Οι εγκαταστάσεις πέρασαν στην “Ελληνικά Πετρέλαια” το 2003.

“Κύκλος της Ζυρίχης”

Η κλιμάκωση της ανάπτυξης της βιομηχανίας της Ελευσίνας, εκκινεί από τη δραστηριοποίηση αυτής της χαρακτηριστικής ομάδας μηχανικών-βιομηχάνων οι οποίοι δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα εκεί και στον Πειραιά από το τέλος του 19ου αιώνα έως τα μέσα του Μεσοπολέμου.

Ο “Κύκλος της Ζυρίχης” όπως εκ των υστέρων πέρασε στην ιστορία της βιομηχανίας και των μηχανικών, καθώς οι περισσότεροι εξ’ αυτών, παιδιά εμπορικών, εφοπλιστικών και βιομηχανικών οικογενειών, είχαν φοιτήσει στο εκεί Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο τη δεκαετία του 1880, εμφανίστηκε στην κωμόπολη της Ελευσίνας εισάγοντας τη βαριά χημική βιομηχανία.

Την περίοδο εκείνη η κύρια βιομηχανική ζώνη της χώρας, η ζώνη του Πειραιά έδειχνε σημάδια χωρικού κορεσμού, ενώ η ρύπανση των νέων χημικών βιομηχανιών απαιτούσε τη χωροθέτηση τους εκτός των πόλεων. Η Ελευσίνα σε μικρή απόσταση από την πρωτεύουσα, με τη διαθέσιμη ευλίμενη ακτή, τη σιδηροδρομική γραμμή, την αραιή δόμηση και την ελεύθερη γη ήταν κατάλληλος τόπος. Η αγροτική παραγωγή της περιοχής και ο ορυκτός πλούτος παρήχαν και τις πρώτες ύλες για αυτές τις εγκαταστάσεις.

Στην Ελευσίνα ενεπλάκη άμεσα σχεδόν όλη η ομάδα των μηχανικών – βιομηχάνων της “Ζυρίχης”, καθορίζοντας με την κατασκευή των εργοστασίων και της επιλογές τους, το μέλλον της πόλης. Ήσαν οι χημικοί Νικόλαος Κανελλόπουλος, Λεόντιος Οικονομίδης, Επαμεινώνδας Χαρίλαος, Ανδρέας Χατζηκυριάκος και ο πολιτικός μηχανικός Αλέξανδρος Ζαχαρίου. Λίγο αργότερα προστέθηκαν άλλοι δύο, όχι της ίδιας ομάδας αλλά της ίδιας αντίληψης, ο χημικός Μενέλαος Σακελλαρίου και ο φυσικός Παύλος Σαντορίνης.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕΔΙΟ – 2011

Νίκος Μπελαβίλας |Τατιάνα Σαίτη | Καλλιόπη Ψαριώτη

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 

Στις 23 Απριλίου 2017 με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γης το Ελληνικό Δίκτυο “ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ” διοργάνωσε επίσκεψη, ξενάγηση στο παράλιο μέτωπο της Ελευσίνας, και ειδικότερα στα βιομηχανικά κτήρια.

Επισκεφτήκαμε επίσης το χώρο που πραγματοποιείται κάθε χρόνο το μεγάλο πολιτιστικό γεγονός, τα ΑΙΣΧΥΛΙΑ, και ενημερωθήκαμε για την προετοιμασία των εκδηλώσεων και δράσεων, στο πλαίσιο “Ελευσίνα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης”.